Roman Dmowski

Roman Stanisław Dmowski - (ur. 9 sierpnia 1864 w Kamionku, zm. 2 stycznia 1939 w Drozdowie) prominentny polski polityk, wybitny mąż stanu, dyplomata oraz twórca współczesnej koncepcji i idei narodowej Rzeczypospolitej

Dmowski był jedną z kluczowych postaci ruchu narodowego w Polsce, współzałożycielem partii Narodowej Demokracji (Endecji) w 1897 roku. Przez pragmatyczne usposobienie postulował monoetniczność narodową Polski chroniąc tym bezpieczeństwo i porządek społeczny struktur naszego państwa.

Święcił tryumfy dyplomatyczne, był członkiem Polskiego Komitetu Narodowego w Paryżu i odegrał istotną rolę w kształtowaniu porozumień pokojowych na rzecz niepodległej Polski.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku Dmowski pełnił funkcję czołowego polityka, uczestnicząc w konferencji pokojowej w Paryżu i zostając pierwszym ministrem spraw zagranicznych Polski w 1919 roku. Był także delegatem do Ligi Narodów i reprezentował Polskę na arenie międzynarodowej.

Dzieciństwo i młodość

W 1875 roku rozpoczął naukę w III Gimnazjum w Warszawie, które ukończył maturą w 1886 r., poprawiał aż trzy klasy. Podczas uczęszczania do szkoły, w wieku 17 lat (1881 r.) założył tajną organizację uczniowską pod nazwą „Strażnica”, której głównym zadaniem był opór przed rusyfikacją, wyrażony w tajnych wykładach z języka polskiego, historii, geografii i literatury polskiej. We wrześniu 1886 roku Dmowski wstąpił na wydział fizyczno-matematyczny Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego (na sekcję nauk przyrodniczych). Po czterech latach nauki ukończył studia, a po złożeniu rozprawy pt. „Przyczynek do morfologii wymoczków włoskowatych” otrzymał „uczony stopień kandydata nauk przyrodniczych”.

Początek działalności

Około 1890 roku rozpoczął współpracę z tygodnikiem "Głos". Aktywnie zaangażował się w obchody 100. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, organizując w Warszawie wielką patriotyczną manifestację. Po ukończeniu studiów, przy wsparciu finansowym z Kasy im. Mianowskiego, wyjechał do Paryża na dalsze kształcenie. W stolicy Francji pojawił się jesienią 1891 roku, po wcześniejszym pobycie m.in. w Szwajcarii, gdzie zapoznał się z Zygmuntem Balickim, którego przekonał do zmian w Lidze Polskiej.

12 sierpnia 1892 roku, wracając z Paryża, został aresztowany przez rosyjską policję podczas przekraczania granicy. Zarzucono mu m.in. udział w wspomnianej manifestacji z 1891 roku. Spędził następne pięć miesięcy w więzieniu śledczym w warszawskiej Cytadeli. 3 stycznia 1893 roku, po wpłaceniu kaucji, został zwolniony z więzienia.

Pomimo dozoru policyjnego, w kwietniu tego roku, razem z Janem Ludwikiem Popławskim, na specjalnie zwołanym posiedzeniu w Warszawie przyczynił się do przekształcenia Ligi Polskiej, której zarzucił brak działań na rzecz odbudowania państwa polskiego, w nową organizację - Ligę Narodową. Następnie przez siedem miesięcy stał na czele jej Komitetu Centralnego.

W napisanej w tym czasie broszurze "Nasz patriotyzm" przedstawił program nowej organizacji, w którym kładł nacisk na nadrzędność interesu narodowego nad podziałami klasowymi i dzielnicowymi.

W listopadzie 1893 roku ogłoszono wyrok w jego sprawie. Po zaliczeniu mu pobytu w Cytadeli do kary, otrzymał pięcioletni zakaz przebywania na terenie zaboru rosyjskiego, z czego pierwsze trzy lata miał spędzić pod dozorem policji. Miejscem jego pobytu stała się Mitawa, położona na południe od Rygi.

Na początku 1895 roku nielegalnie przekroczył granicę rosyjską i zamieszkał we Lwowie. Od marca tego roku jego teksty ukazywały się w "Przeglądzie Wszechpolskim". W lipcu 1895 roku został redaktorem naczelnym tego pisma.

Narodowa Demokracja

Roman Dmowski odegrał kluczową rolę w Narodowej Demokracji, będąc jednym z jej głównych ideologów, organizatorów i przywódców. Jego działania w ramach tego ruchu można podzielić na kilka głównych obszarów:

Tworzenie ideologii: Dmowski był głównym architektem ideologii Narodowej Demokracji. Jego koncepcja nacjonalizmu byłego oparta na przekonaniu o konieczności obrony polskości oraz budowie suwerennego państwa polskiego. Wspierał ideę demokracji narodowej, która zakładała władzę opartą na narodzie, oraz sprzeciwiał się asymilacji mniejszości narodowych.
Organizacja polityczna: Dmowski odegrał istotną rolę w organizacji Narodowej Demokracji. Był współzałożycielem partii, a następnie jej czołowym działaczem i liderem. Pod jego przywództwem Endecja stała się jedną z najważniejszych sił politycznych w Polsce międzywojennej.
Działalność publiczna: Dmowski był aktywny publicznie jako mówca i publicysta. Często wygłaszał przemówienia i prowadził kampanie, promując idee Narodowej Demokracji oraz angażując się w debatę publiczną na temat kierunków polityki polskiej.
Działalność międzynarodowa: Dmowski podejmował wysiłki na rzecz uzyskania międzynarodowego poparcia dla sprawy polskiej niepodległości. Był jednym z przedstawicieli Polskiego Komitetu Narodowego w Paryżu i aktywnie uczestniczył w międzynarodowych negocjacjach dotyczących przyszłości Polski po I wojnie światowej.
Praca dyplomatyczna: Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Dmowski pełnił funkcję polskiego ministra spraw zagranicznych. W tym czasie prowadził aktywną politykę dyplomatyczną, starając się umocnić pozycję Polski na arenie międzynarodowej i realizować cele Narodowej Demokracji w kontekście relacji międzynarodowych.

Konferencja paryska i traktat wersalski

Roman Dmowski odegrał istotną rolę w Konferencji Pokojowej w Paryżu, która miała miejsce po zakończeniu I wojny światowej. Był jednym z przedstawicieli Polskiego Komitetu Narodowego (PKN), który działał na rzecz uznania niepodległości Polski oraz określenia jej granic w traktatach pokojowych.

Dmowski był jednym z głównych architektów polityki polskiej podczas konferencji. Jego starania skupiały się głównie na dwóch głównych celach: uzyskaniu uznania niepodległości Polski oraz uzyskaniu jak najkorzystniejszych granic dla państwa polskiego.

W trakcie konferencji Dmowski prowadził intensywne działania dyplomatyczne, lobbując wśród przedstawicieli mocarstw zachodnich i innych delegacji, aby uzyskać poparcie dla polskich żądań terytorialnych. Jego rola polegała również na obronie polskich interesów w obliczu sprzeciwu ze strony innych państw oraz wypracowywaniu kompromisów w kwestiach spornych.

Dzięki determinacji i dyplomatycznym umiejętnościom Dmowskiego oraz wysiłkom całego polskiego przedstawicielstwa, udało się uzyskać w traktatach pokojowych znaczne obszary, które przyczyniły się do odbudowy i umocnienia niepodległej Polski po latach zaborów.

Jego udział w Konferencji Pokojowej w Paryżu jest uznawany za jedno z najważniejszych osiągnięć Polskiej dyplomacji oraz za ważny moment w historii Polski, który miał długotrwałe konsekwencje dla kształtowania mapy Europy Środkowo-Wschodniej.

II Rzeczypospolita

Roman Dmowski, polityk o ogromnym wpływie w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, pełnił wiele istotnych funkcji oraz odgrywał kluczową rolę w polityce zagranicznej i kształtowaniu ruchów narodowych. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, został wybrany posłem na Sejm Ustawodawczy z ramienia Związku Ludowo-Narodowego. Jednakże, jego działalność polityczna została na pewien czas przerwana z powodu ciężkiego zapalenia płuc, co skłoniło go do kilkumiesięcznego pobytu na kuracji w Algierze.

W czasie inwazji bolszewickiej w 1920 roku, Dmowski był członkiem Rady Obrony Państwa, jednakże po burzliwej dyskusji z Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim zdecydował się zrezygnować z dalszego uczestnictwa. Odsunął się od aktywnej polityki, przenosząc się do Poznania, a następnie do majątku w Chludowie pod Poznaniem, gdzie zajmował się pracami gospodarskimi.

Do aktywnej polityki powrócił jesienią 1923 roku, obejmując stanowisko ministra spraw zagranicznych w rządzie Wincentego Witosa. Jego głównym celem było utrzymanie ładu wersalskiego oraz dbanie o relacje zagraniczne, zwłaszcza z Francją. Dmowski doprowadził m.in. do podpisania polsko-brytyjskiego traktatu handlowego oraz podpisania noty uznającej państwowość ZSRS.

Po dymisji rządu Witosa, Dmowski zintensyfikował działania na rzecz zjednoczenia ruchów narodowych i katolickich, zakładając w 1926 roku Obóz Wielkiej Polski. Porażka endecji w wyborach parlamentarnych w 1928 roku doprowadziła do powstania Stronnictwa Narodowego, którego głównym inicjatorem był Dmowski.

Mimo swojej nieobecności w aktywnej polityce na przełomie lat 20. i 30., Dmowski pozostał niekwestionowanym liderem Narodowej Demokracji i nadal wywierał wpływ na kształtowanie polskiej polityki i społeczeństwa. Jego działania i idee miały długotrwałe konsekwencje dla Polski w XX wieku.

Choroba i śmierć

Po udarze mózgu, który przeszedł w 1937 roku, zamieszkał u swoich przyjaciół, w majątku dworskim Mieczysława Niklewicza we wsi Drozdowo. Tam od 28 grudnia 1938 przechodził zapalenie płuc, zmarł o godz. 1:05 w nocy z 1 na 2 stycznia 1939 roku w Drozdowie

Pogrzeb

Władze Stronnictwa Narodowego planowały zabalsamować zwłoki Romana Dmowskiego, jednak rodzina Niklewiczów nie wyraziła na to zgody. Koncepcja pochowania Dmowskiego w katedrze poznańskiej obok Mieszka I i Bolesława Chrobrego również nie została zrealizowana z powodu sprzeciwu prymasa Augustyna Hlonda. Uroczystości żałobne odbyły się w Drozdowie oraz w katedrze w pobliskiej Łomży.

Członkowie SN ogłosili sześciotygodniową żałobę. W drozdowskim dworze odprawiono mszę św. pod przewodnictwem ks. Piotra Krysiaka, a następnego dnia trumnę przewieziono do Łomży, gdzie nabożeństwo poprowadził bp Stanisław Łukomski. Następnie trumnę z ciałem przewieziono do Warszawy.

5 stycznia 1939 roku uroczystości kontynuowano w archikatedrze warszawskiej, gdzie przez 14 godzin trumna z ciałem była wystawiona, a hołd zmarłemu oddało około 150 tysięcy osób. Następnie odprawiono mszę św. pogrzebową przez bp. Antoniego Szlagowskiego, po czym Roman Dmowski został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie (kw. 15 A V 2-5). Według nieprzychylnych Dmowskiemu źródeł sanacyjnych, w pogrzebie wzięło udział 100 tysięcy osób, jednakże według organizatorów mogło być nawet 200-250 tysięcy uczestników, czyniąc to wydarzenie jedną z największych manifestacji narodowych okresu międzywojennego. Kondukt pogrzebowy prowadził biskup Karol Niemira, a wśród obecnych byli były prezydent RP Stanisław Wojciechowski, prezes Stronnictwa Ludowego Maciej Rataj oraz ambasador Japonii Shuichi Sakoh. Brakło natomiast przedstawicieli władz sanacyjnych.

Myśli nowoczesnego Polaka

Mimo śmierci Romana Dmowskiego zostawił on nam jego opus magnum książkę która oddaje wspaniałą percepcje na temat zjawisk socjologicznych i politycznych redefiniując pojęcie patriotyzmu i tożsamości narodowej:

Celem mojej książki nie było propagowanie czytelnika na rzecz pewnych dogmatów, ale pobudzenie go do myślenia o rzeczach, które dla mnie mają pierwszorzędną doniosłość moralną. Cel ten lepiej osiągnięty zostanie, gdy czytelnik zobaczy, jak sam autor zastanawia się, zmienia i rozwija swe poglądy pod wpływem spostrzeżeń i doświadczeń. Przeszkadza to uwierzeniu w nieomylność autora, ale należę do tych, którzy się o taka opinię nie starają. Zresztą „Myśli” moje mają charakter zbyt osobisty, dość mało mają pretensji do tego, by je uważano za obowiązujący wszystkich wyrok w poruszonych kwestiach, dość wyraźnie są, jak to już w poprzedniej przedmowie podkreśliłem, „rodzajem spowiedzi” danego człowieka w danym momencie jego życia, ażebym uważał za możliwe korygować je w każdem wydaniu, jak to się robi z dziełami naukowemi. Quod scripsi, scripsi. Może to wreszcie pomoże niektórym krytykom do zrozumienia, że nie mają do czynienia z broszurą polityczną.