Edytujesz Bartłomiej Sienkiewicz

Bartłomiej Sienkiewicz to polski historyk, publicysta, polityk  Platformy Obywatelskiej, poseł na Sejm kilku kadencji. Urodził się w 1961 roku w Kielcach jako syn Juliusza i Anny Sienkiewiczów. W 1987 roku ukończył studia na Wydziale Filologiczno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Były minister spraw wewnętrznych i koordynator służb specjalnych. Jego nazwisko kojarzymy ze służbami specjalnymi. W 2014 roku został nielegalnie nagrany w tzw. aferze podsłuchowej.<ref>https://biografia24.pl/bartlomiej-sienkiewicz/</ref>

=== Bartłomiej Sienkiewicz: żona, dzieci, życie prywatne ===
Żoną Bartłomieja Sienkiewicza jest Berenika Kluczykowska-Sienkiewicz. Małżeństwo doczekało się trzech synów i córki. Z żoną Bereniką Kluczykowską znają się jeszcze w krakowskich czasów. Ślub brali w latach 80. wspominał ślub i swoje nerwy w książce „Onegdaj w Krakowie”. Napisali tę książkę „razem i zadedykowali ją swoim dzieciom: „dla Mrófiaczka, Bibiury i DiDżoja”.  Jan Sienkiewicz, który bronił ojca w mediach społecznościowych w czasie słynnej afery podsłuchowej, jest zdolnym architektem, zdobywa już pierwsze nagrody.<ref>https://viva.pl/kultura/historia-zwiazku-bartlomieja-sienkiewicza-i-jego-zony-bereniki-kluczykowskiej-sienkiewicz-147195-r1/</ref>

=== Kariera polityczna ===
Bartłomiej Sienkiewicz w latach 80. XX w. działał w opozycji komunistycznej, współpracował m.in. z Niezależną Oficyną Wydawniczą w Krakowie, działał w Niezależnym Zrzeszeniu Studentów.  W latach 1990-2002 Bartłomiej Sienkiewicz był funkcjonariuszem Urzędu Ochrony Państwa (UOP). Służbę skończył w stopniu podpułkownika.Sprawował funkcję doradcy zarządu wywiadu UOP, był również w kierownictwie komórek analitycznych urzędu.Sienkiewicz był także współpracownikiem Krzysztofa Kozłowskiego i Andrzeja Milczanowskiego, gdy Ci pełnili urząd ministra spraw wewnętrznych. W latach 2002-2013 po odejściu ze struktur administracji państwowej prowadził własną działalność gospodarczą w branży doradczej w zakresie oceny ryzyka inwestycyjnego. Wykładał również w Akademii Obrony Narodowej w Warszawie. Był także członkiem rady Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych i członkiem rady Centralnego Ośrodka Szkolenia ABW.Jest współzałożycielem Ośrodka Studiów Wschodnich.<ref>[[Jacek Cichocki]]</ref> Wykładał na Akademii Obrony Narodowej w Warszawie, był członkiem rady Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych (PISM) i członkiem rady Centralnego Ośrodka Szkolenia Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW). Były współpracownik „Tygodnika Powszechnego”. 20 lutego 2013 r. Tusk ogłosił nominację Bartłomieja Sienkiewicza na urząd Ministra Spraw Wewnętrznych. Od 28 lutego Sienkiewicz objął również funkcję koordynatora służb specjalnych. Prezes Rady Ministrów przydzielił mu zadanie nadzorowania działań Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, CBA, wywiadu i kontrwywiadu wojskowego. W 2013 roku Bartłomiej Sienkiewicz, jako polityk bezpartyjny, został ministrem spraw wewnętrznych w rządzie Donalda Tuska. Do Platformy Obywatelskiej przystąpił w 2019 roku. Poseł na Sejm IX i X kadencji, w 2023 roku startował do Sejmu z ramienia Koalicji Obywatelskiej z pierwszego miejsca w okręgu krakowskim.  W 2014 roku Bartłomiej Sienkiewicz był jednym z bohaterów tzw. afery podsłuchowej w Polsce – serii nielegalnie nagranych rozmów polityków w restauracjach Sowa&Przyjaciele, Amber Room i Osteria. W czerwcu 2014 r. tygodnik „Wprost” ujawnił nielegalnie nagraną rozmowę z lipca 2013 pomiędzy ministrem spraw zagranicznych Bartłomiejem Sienkiewiczem a prezesem NBP Markiem Belką, której przedmiotem były m.in. zmiany w ustawie o NBP oraz ewentualna zmiana ministra finansów. W wyniku afery podsłuchowej minister spraw wewnętrznych podał się do dymisji, ale nie została ona przyjęta. 11 lipca 2014 Sejm odrzucił wnioski o wotum nieufności dla rządu i ministra spraw wewnętrznych Bartłomieja Sienkiewicza.  22 września 2014 roku Bartłomiej Sienkiewicz zakończył swoją kadencję jako Minister Spraw Wewnętrznych. Między lutym a czerwcem 2015 roku był dyrektorem Instytutu Obywatelskiego, który jest think tankiem Platformy Obywatelskiej.<ref>https://wiadomosci.radiozet.pl/polska/polityka/bartlomiej-sienkiewicz-zona-dzieci-pochodzenie-kim-jest-posel-po</ref>

== [[Afera podsłuchowa]]‎‎ ==
W sześciu rozmowach, których nagrania posiada „Wprost”, jest kilkadziesiąt wątków istotnych dla opinii publicznej.Sienkiewicz zdradza, że państwo pod stołem dotuje tanie linie lotnicze, takie jak Wizz Air i Ryanair, by utrzymać lotniska w mniejszych polskich miastach.Prezes NBP i szef MSW dyskutują o rozwiązaniu, w którym formalnie niezależny bank centralny wspomaga rząd i partię władzy, by ta wygrała wybory w 2015 r. Po to, by rządy nie dostały się w ręce PiS. Belka pokazuje gotowość do wsparcia Platformy Obywatelskiej, jeśli tylko uzyska kompetencje do drukowania pieniędzy. Stawia swoje warunki. Chce dymisji silnego wicepremiera i ministra finansów Jacka Rostowskiego. I tego, by jego następcą został „techniczny” minister finansów. Ciekawe, że po rozmowie Belka – Sienkiewicz taki właśnie scenariusz był realizowany. Tempa nabrały prace nad ustawą o NBP, umożliwiającą wykup obligacji przez bank centralny. Fotel w rządzie stracił zaś Rostowski, którego zastąpił „techniczny” Mateusz Szczurek.Minister Sienkiewicz daje wykładnię, jak należy postępować z „tłustymi misiami”, czyli przedsiębiorcami. Takim „tłustym misiem”, wedle szefa MSW, jest Zbigniew Jakubas, współwłaściciel Mennicy Polskiej. Sprawa wygląda jak w scenariuszu filmu „Układ zamknięty”, w którym państwo niszczy przedsiębiorców. Sienkiewicz ostrzy sobie zęby na przejęcie kontroli nad tą spółką przez MSW. – Samo CBŚ wobec takiego Jakubasa to mogło mu nagwizdać, sam UKS wobec takiego Jakubasa to mógł mu nagwizdać, sam UKS to mógł mu nagwizdać i wywiad skarbowy też mógł mu nagwizdać. Wszystko razem złożone do kupy to już zupełnie inna, zupełnie inna bajka – tak minister tłumaczy swą taktykę wobec przedsiębiorcy.Sienkiewicz, w ostatnich miesiącach najbliższy współpracownik premiera Tuska, jednoznacznie określa flagowy projekt gospodarczy własnego rządu. „Ch..., dupa i kamieni kupa” – tak ocenia Polskie Inwestycje Rozwojowe. Szef MSW mówi, że podlegające mu Biuro Ochrony Rządu, odpowiadające za bezpieczeństwo VIP-ów, jest instytucją działającą fatalnie i ogarniętą syndromem sztokholmskim. Sienkiewicz zdradza, że nie robi reformy formacji z powodów politycznych. Po pierwsze, nie chcą tego VIP-y. Po drugie, Sienkiewicz obawia się, że niezadowoleni BOR-owcy mogliby ujawnić niewygodne fakty na temat osób, które ochraniają.<ref>https://www.wprost.pl/486645/teksty-roku-co-kryja-tasmy.html</ref> '''Rozmowa Wojtunika z Bieńkowską.'''   Tygodnik "Do Rzeczy" opublikował stenogramy z rozmowy szefa CBA Pawła Wojtunika z Elżbietą Bieńkowską ówczesną minister infrastruktury i rozwoju jaka odbyła się w "Sowie i Przyjaciołach" w 2014 r.  W opublikowanej rozmowie padają mocne słowa o niektórych politykach. O Janie Burym Paweł Wojtunik mówi per "sk*****", a o Januszu Piechocińskim "debil". Pojawia się również sugestia Wojtunika, jakoby podpalenie budki przed ambasadą rosyjską zlecił były minister spraw wewnętrznych Bartłomiej Sienkiewicz. - Widzisz, ale facet nauczył ich, że on dzwoni i on im rozkazuje. I tak samo poszli, spalili budkę pod ambasadą, bo minister osobiście wymyślił taką… wiesz z takiego... - mówi Wojtunik.  Bieńkowska i Wojtunik rozmawiali również o sytuacji w górnictwie. - Prawda jest taka, że właściciel, czyli Ministerstwo Gospodarki, generalnie w dupie miało całe górnictwo przez całe siedem lat. Były pieniądze, a oni, wiesz, pili, lulki palili, swoich ludzi poobstawiali, sam wiesz, ile zarabiali i nagle pierdyknęło - mówiła Bieńkowska. '''Podpalenie budki podczas Marszu Niepodległości w 2013 r.''' Marsz Niepodległości został, na wniosek policji, rozwiązany ok. godziny 17 po tym jak część uczestników demonstracji starła się z policjantami. W czasie Marszu Niepodległości doszło też do ataku na squat przy ulicy księdza Skorupki, petardami i racami obrzucono gmach ambasady Federacji Rosyjskiej, przed ambasadą tą została też podpalona budka strażnika. Nieznani sprawcy podpalili tęczę znajdującą się na pl. Zbawiciela.<ref>https://www.wprost.pl/506962/afera-tasmowasienkiewicz-zlecil-podpalenie-budki-podczas-marszu.html</ref><ref>https://polskieradio24.pl/5/3/artykul/1444037,afera-tasmowa-szef-msw-bartlomiej-sienkiewicz-polecil-podpalic-budke-straznicza-przed-rosyjska-ambasada</ref>

=== '''Od Balcerowicza po Nowaka. Oni też robią karierę na Ukrainie''' ===
7 sierpnia 2017 r. Były szef MSW Bartłomiej Sienkiewicz (56 l.) pracuje dziś na Ukrainie. Jest wolontariuszem w jednej z fundacji. Fakt ustalił, że chodzi o słynną ostatnio w Polsce Fundację Otwarty Dialog. Nieoficjalnie jednak mówi się, że Bartłomiej Sienkiewicz pracuje dla rządu Ukrainy. Czemu były minister ukrywa co robi i dla kogo pracuje? W maju tygodnik „Wprost” podał, że Sienkiewicz ma doradzać ukraińskim politykom w sprawach wizerunkowych, m.in. jak dobrze wypaść przed kamerą. Ale przecież w Polsce zajmował się doradztwem strategicznym w sektorze energetyki! Z naszych informacji wynika, że Sienkiewicz na Ukrainie współpracuje z kancelarią prezydenta Petra Poroszenki (52 l.).To właśnie – jak twierdzi nasz informator – ta instytucja opłaca mieszkanie Sienkiewiczowi. A dokładniej ogromny, siedmiopokojowy apartament, w kamienicy w przepięknym centrum Kijowa, na parterze – sklep z drogimi zegarkami. W pobliżu dobre restauracje, które Sienkiewicz często odwiedza – słynie przecież z zamiłowania do ekskluzywnych trunków. W czasie słynnej kolacji z Markiem Belką (65 l.) w „Sowa i Przyjaciele”, z której nagranie rozpoczęło aferę taśmową – Sienkiewicz zachwalał rosyjską wódkę „Bieługę”.Dlaczego Sienkiewicz ukrywa swoje faktyczne miejsce pracy na Ukrainie? W rozmowie z Faktem twierdzi, że jest wolontariuszem fundacji. Wiemy, że chodzi o Otwarty Dialog. Tyle że w jej siedzibie w Kijowie ostatni raz był widziany… pół roku temu.O Fundacji Otwarty Dialog (FOD) zrobiło się ostatnio głośno za sprawą publikacji przewodniczącego Rady FOD Bartosza Kramka. Zachęcał on, by „wyłączyć rząd”. Sprzyjające rządowi media i blogerzy wzięli fundację pod lupę. Odkryli, że od 2014 r. dostawała pieniądze od młodych ludzi m.in. z Rosji i Ukrainy, a także z Krymu. Dziennikarze „Wiadomości” TVP wręcz zarzucili FOD, że za rosyjskie pieniądze chce obalić rząd PiS. Potem pojawił się kolejny zarzut. Za rządu PO fundacji przyznano koncesję na broń. Ukuto teorię, że FOD produkuje dzięki temu broń, którą ma zamiar obalić rząd PiS. Prawda była taka, że pod koniec 2014 r. FOD dostała koncesję po to, by móc kupić i legalnie wywieźć na Ukrainę hełmy czy tarcze ochronne potrzebne w walce z rosyjskimi separatystami we wschodniej Ukrainie. I było to wyraźnie zaznaczone w załączniku do koncesji, którą MSWiA właśnie cofnęło. Media sprzyjające rządowi pomijały też fakt, że jeden z głównych donatorów FOD od czasu agresji na Krym jest tam persona non grata i przebywa w USA. A sugerowano, że to człowiek Putina bo „działa na wschodzie w branży zbrojeniowej”!Na Ukrainie swoje miejsce znalazł też Marek Siwiec. Został dyrektorem generalnym centrum pamięci w Babim Jarze „BABI YAR Holocaust Memorial Center”. Ukraińcy chcą, by ta instytucja była czymś na wzór Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku. Zdaniem ukraińskich dziennikarzy, z którymi rozmawialiśmy, „ojcem” napływu Polaków na ważne stanowiska na Ukrainie jest Leszek Balcerowicz, który był oficjalnym doradcą Poroszenki. Balcerowicz zakończył już swoją misję w Kijowie.<ref>https://www.fakt.pl/polityka/bartlomiej-sienkiewicz-to-tajny-czlowiek-ukrainskiego-prezydenta-poroszenki/lbvq85n</ref>

W wyborach w 2019 uzyskał mandat posła, kandydując z listy Koalicji Obywatelskiej jako lider w okręgu kieleckim. Otrzymał 35 009 głosów.  Sienkiewicz przystąpił do PO i na początku 2020 roku zgłosił swoją kandydaturę na przewodniczącego partii. W głosowaniu zajął ostatnie miejsce.<ref>https://forsal.pl/gospodarka/polityka/artykuly/9376266,kim-jest-bartlomiej-sienkiewicz-minister-kultury-i-dziedzictwa-narodo.html</ref>

=== Bartłomiej Sienkiewicz cytaty (14 cytatów)<ref>https://quotepark.com/pl/autorzy/bartlomiej-sienkiewicz/</ref> ===
„Państwo polskie istnieje teoretycznie. Praktycznie nie istnieje – dlatego, że działa poszczególnymi swoimi fragmentami, nie rozumiejąc, że państwo jest całością. Tam, gdzie państwo działa jako całość, ma zdumiewającą skuteczność.” —  Bartłomiej Sienkiewicz o braku koordynacji służb odpowiedzialnych za ściganie przestępstw gospodarczych. Źródło: Nielegalnie nagrywano m.in. szefa MSW i NBP, wyborcza.pl, 14 czerwca 2014 <nowiki>http://wyborcza.pl/1,75478,16155270,_Wprost___Nielegalnie_nagrywano_m_in__szefa_MSW_i.html</nowiki> 

„Chuj, dupa i kamieni kupa. Tego nie ma.” —  Bartłomiej Sienkiewicz o rządowym programie Polskie Inwestycje Rozwojowe. Źródło: Wojciech Czuchnowski, Renata Grochal, Rząd na podsłuchu, „Gazeta Wyborcza”, 16 czerwca 2014.

== Donald Tusk ogłosił, że w jego nowym rządzie ministrem kultury i dziedzictwa narodowego będzie Bartłomiej Sienkiewicz. ==
12 grudnia 2023 r. W przeszłości stał też na czele Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, był także koordynatorem służb specjalnych, a w latach 2003-2005 był doradcą przy marszałku Sejmu Macieju Płażyńskim. W latach 2013-2014 stał m.in. na czele Ministerstwa Spraw Wewętrznych i był koordynatorem służb specjalnych. Jego karierę na tym stanowisku przerwało opublikowanie przez magazyn "Wprost" nagrań z rozmowy między nim, Markiem Belką i Sławomirem Cytryckim.<ref>https://kultura.onet.pl/wiadomosci/bartlomiej-sienkiewicz-jest-potomkiem-henryka-sienkiewicza-oto-nowy-minister-kultury/chxw1nv</ref><ref>https://www.pap.pl/aktualnosci/bartlomiej-sienkiewicz-nowy-minister-kultury-kim-jest</ref>

=== Kierownictwo MKiDN w pełnym składzie ===
20.12.2023 r. Wszyscy wiceministrowie kultury i dziedzictwa narodowego otrzymali już powołania z rąk ministra Bartłomieja Sienkiewicza. Od dziś kierownictwo MKiDN pracuje w pełnym składzie. Do grona powołanych w zeszłym tygodniu przez prezesa Rady Ministrów Donalda Tuska sekretarz stanu – Bożeny Żelazowskiej i Joanny Scheuring-Wielgus – oraz podsekretarza stanu – Andrzeja Wyrobca dołączyła dziś podsekretarz stanu Marta Cienkowska.<ref>https://www.gov.pl/web/kultura/kierownictwo-mkidn-w-pelnym-skladzie</ref><ref>https://www.pap.pl/aktualnosci/pierwsze-decyzje-nowego-ministra-kultury-kto-i-za-co-bedzie-odpowiadac-w-resorcie</ref> 

=== Zmiany w TVP i Polskim Radiu ===
Andrzej Wyrobiec z Koalicji Obywatelskiej ma zostać wiceministrem kultury odpowiedzialnym za zmiany w Telewizji Polskiej  podaje „Rzeczpospolita”. Wyrobiec był już w rządzie Donalda Tuska, w latach 2014-2015. W latach 2006-2013 pełnił kolejno funkcje pełnomocnika finansowego, skarbnika i sekretarza generalnego Platformy Obywatelskiej. Andrzej Wyrobiec od 2014 do listopada 2015 roku w rządzie Donalda Tuska był podsekretarzem stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Nadzorował Departament Własności Intelektualnej i Mediów oraz Departament Legislacyjny. O konieczności szybkich zmian w mediach publicznych mówił we wtorek w Sejmie Donald Tusk, prezentując nowego ministra kultury Bartłomieja Sienkiewicza. - Lepszego człowieka na uporządkowanie sytuacji w sferze mediów publicznych, które zniszczyliście. Będzie odpowiedzialny za przywrócenie tych mediów Polkom i Polakom. Bardzo szybko okaże się, że media publiczne służące Polkom i Polakom to nie jakiś miraż, to nie jest coś niemożliwego – powiedział w exposé Donald Tusk. - Zobaczycie i pewnie oczom nie uwierzycie, że Telewizja publiczna może służyć Polsce, a nie partii rządzącej. Tak będzie – podsumował Tusk. Według nieoficjalnych informacji Radia Zet, proces zmian w TVP rozpocznie się od powołania w spółce prokurenta. "W środę ruszają dwie kluczowe zmiany rządu Donalda Tuska. Dojdzie do wymiany szefów służb specjalnych i rozpoczną się zmiany w mediach publicznych. Wg informacji nieoficjalnych minister kultury ma powołać prokurenta w spółce TVP" - napisał na serwisie społecznościowym X dziennikarz Radia Zet Mariusz Gierszewski.<ref>https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/andrzej-wyrobiec-wiceminister-zmiany-reformy-tvp-polskie-radio</ref>

== [[Zamach na media publiczne‏‎]] ==
Tak rząd chce przywracać ład w mediach [PROJEKT]19 grudnia 2023 r. Do Sejmu wpłynął poselski projekt uchwały ws. przywrócenia ładu prawnego oraz bezstronności i rzetelności mediów publicznych, w tym także Państwowej Agencji Prasowej Projekt wniosła grupa posłów KO, Polski 2050-TD, Lewicy, PSL-TD.<ref>https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/tak-rzad-chce-przywracac-lad-w-mediach-projekt/8d42w2r</ref>'''Prezydent Duda: „zmiany muszą respektować standardy demokratyczne”''' W sprawie projektu uchwały swoje stanowisko przesłał do marszałka Sejmu Szymona Hołowni prezydent Andrzej Duda. Prezydent przypomniał w nim, że zgodnie z przepisami, publiczna radiofonia i telewizja realizuje misję publiczną, oferując całemu społeczeństwu i poszczególnym jego częściom, zróżnicowane programy i inne usługi w zakresie informacji, publicystyki, kultury, rozrywki, edukacji i sportu, cechując się pluralizmem, bezstronnością, wyważeniem i niezależnością oraz innowacyjnością, wysoką jakością i integralnością przekazu. Podkreślił, że rola mediów publicznych w demokratycznym państwie jest bardzo istotna, gdyż wpisuje się w realizację wolności wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. – Należy wziąć pod uwagę, że społeczna ocena działalności mediów publicznych jest zróżnicowana. Nie kwestionując prawa do wprowadzania zmian w systemie prawnym przez większość parlamentarną, należy podkreślić, że cel polityczny nie może stanowić usprawiedliwienia dla łamania czy obchodzenia konstytucyjnych i ustawowych uregulowań. Wszelkie organy władzy publicznej są obowiązane do działania na podstawie i w granicach prawa – napisał Andrzej Duda. Zaznaczył, że zapowiadane zmiany dotyczące publicznej radiofonii i telewizji muszą respektować standardy demokratyczne i być przeprowadzone z regułami określonymi w Konstytucji.<ref>https://www.radiopik.pl/3,115696,prezydent-do-marszalka-sejmu-o-uchwale-medialnej</ref>

19 grudnia 2023 r. Sejm podjął uchwałę w sprawie przywrócenia ładu prawnego oraz bezstronności i rzetelności mediów publicznych oraz Polskiej Agencji Prasowej, wzywającej Skarb Państwa do działań naprawczych. Dzień później resort kultury poinformował, że minister kultury i dziedzictwa narodowego Bartłomiej Sienkiewicz, jako organ wykonujący uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa, działając na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych odwołał 19 grudnia dotychczasowych prezesów Zarządów Telewizji Polskiej S.A., Polskiego Radia S.A. i Polskiej Agencji Prasowej S.A. i Rady Nadzorcze. Minister powołał nowe Rady Nadzorcze ww. Spółek, które powołały nowe Zarządy Spółek. Decyzja szefa MKiDN spotkała się z krytyką ze strony polityków PiS; także prezydent Andrzej Duda stwierdził, że doszło do naruszenia Konstytucji. Od powołania nowych zarządów w PAP i TVP w siedzibach tych spółek przebywają politycy PiS, protestujący przeciwko, jak oceniają, "bezprawnemu przejęciu" mediów przez nowy rząd.<ref>https://www.portalsamorzadowy.pl/polityka-i-spoleczenstwo/szef-kprp-prezydencki-projekt-ustawy-zawiera-rozwiazania-tozsame-z-ustawa-okolobudzetowa-z-wylaczeniem-finansowania-mediow-publi,513529.html</ref>sędzia Sądu Najwyższego prof. Kamil Zaradkiewicz przypomina na platformie X (dawniej Twitter), że „uchwała Sejmu nie ma żadnej mocy normatywnej, podobnie jak orzeczenia europejskich trybunałów”.Uchwała polityczna Sejmu i orzeczenia ETPC mają  wartość porównywalną z opinią, czyli nie wiążą nikogo– wskazuje prof. Zaradkiewicz.<ref>https://www.tysol.pl/a114681-bezprawie-fala-komentarzy-ws-zlozonej-w-sejmie-uchwaly-ws-mediow-publicznych</ref>

== Przypisy ==